चांगल्या देवाने वाईट सैतान का निर्माण केले?

बायबल म्हणते की सापाच्या रूपात सैतान (किंवा सैतान) होता ज्याने आदाम आणि हव्वा यांना पाप करण्यास प्रवृत्त केले आणि त्यांचे पतन घडवून आणले . पण यामुळे एक महत्त्वाचा प्रश्न निर्माण होतो: देवाने त्याच्या चांगल्या निर्मितीला भ्रष्ट करण्यासाठी ‘वाईट’ सैतान (ज्याचा अर्थ ‘विरोधक’) का निर्माण केला?

लुसिफर – चमकणारा एक

खरेतर, बायबल म्हणते की देवाने एक शक्तिशाली, बुद्धिमान आणि सुंदर आत्मा निर्माण केला जो सर्व देवदूतांमध्ये प्रमुख होता. त्याचे नाव लुसिफर (म्हणजे ‘चमकणारा’) होते – आणि तो खूप चांगला होता. परंतु लूसिफरकडे एक इच्छा देखील होती ज्याद्वारे तो मुक्तपणे निवडू शकतो. यशया 14 मधील उतारा त्याने केलेल्या निवडीची नोंद करतो:

तू प्रभात ताऱ्याप्रमाणे होतास,
    पण आता तू आकाशातून खाली पडला आहेस.
पूर्वी सर्व राष्ट्रे तुझ्यापुढे नेहमीच वाकत होती,
    पण आता तू संपला आहेस.
तू नेहमीच स्वतःला सांगायचास,
    “मी परात्पर देवासारखा होईन.
मी आकाशात उंच जाईन.
देवाच्या तांरागणाच्यावर उच्चस्थानी मी माझे सिंहासन स्थापन करीन.
    मी पवित्र साफोन डोंगरावरच्या देवसभेत बसून देवांना भेटीन.
मी मेघांवर आरोहण करून वेदीवर जाईन.
    मी परात्पर देवासारखा होईन.

यशया १४:१२-१४

ॲडमप्रमाणेच लूसिफरलाही निर्णयाचा सामना करावा लागला. तो देव आहे हे स्वीकारू शकतो किंवा तो स्वतःचा ‘देव’ बनणे निवडू शकतो. त्याची वारंवार “माझी इच्छा” दाखवते की त्याने देवाची अवहेलना करणे आणि स्वतःला ‘सर्वोच्च’ म्हणून घोषित करणे निवडले. 

इझेकिएलमधील एक उतारा लुसिफरच्या पतनाचे समांतर वर्णन देतो:

तू एदेनमध्ये राहात होतास.
एदेन हा देवाचा बाग आहे.
    तुझ्याजवळ माणके, पुष्कराज,
    हिरे, लसणा, गोमेद, सूर्यंकांत मणी,
    नीलमणी, वैदूर्य पाच अशी सर्व प्रकारची मोल्यवान रत्ने होती,
आणि ती सर्व सोन्याच्या कोंदणात बसविलेली होती.
    ज्या दिवशी तुला निर्माण केले त्याच दिवशी तुला हे सौदंर्य देण्यात आले.
    देवाने तुला सामर्थ्यशाली केले.
तू एक अभिषिक्त करुब होतास
    तुझे पंख माझ्या सिंहासनावर पसरत.
मी तुला देवाच्या पवित्र पर्वतावर ठेवी.
    तू रत्नांतून हिंडत होतास आणि अग्नीप्रमाणे तळपत होतास.
मी तुला निर्मिले, तेव्हा तू सज्जन व प्रामाणिक होतास.
    पण नंतर तू दुष्ट झालास.
तुझ्या व्यापाराने तुला खूप संपत्ती मिळवून दिली खरी,
    पण त्याने तुझ्यात क्रूरपणा निर्माण झाला, आणि तू पाप केलेस.
म्हणून मी तुला एखाद्या घाणेरड्या गोष्टीसारखी वागणूक दिली.
    मी तुला देवाच्या पर्वतावरुन फेकून दिले.
तू एक खास अभिषिक्त करुब देवदूत होतास,
    तुझे पंख माझ्या सिंहासनावर पसरत होते,
पण मी तुला, अग्नीप्रमाणे तेजस्वी असलेल्या
    रत्नांपासून, सक्तीने दूर केले.
तुझ्या सौंदर्यांने तुला गर्विष्ठ बनविले.
    तुझ्या वैभवाने तुझ्या ज्ञानाचा नाश केला.
म्हणून मी तुला खाली जमिनीवर लोटले.
    आता इतर राजे तुझ्याकडे डोळे विस्फारुन पाहतात.

यहेज्केल २८:१३-१७

लूसिफरचे सौंदर्य, शहाणपण आणि सामर्थ्य – देवाने त्याच्यामध्ये निर्माण केलेल्या सर्व चांगल्या गोष्टी – अभिमानास कारणीभूत ठरल्या. त्याच्या अभिमानामुळे त्याने बंड केले, परंतु त्याने कधीही आपली शक्ती आणि क्षमता गमावली नाही. देव कोण असेल हे पाहण्यासाठी तो आता त्याच्या निर्मात्याविरुद्ध वैश्विक बंडाचे नेतृत्व करत आहे. मानवजातीला त्याच्यात सामील व्हावे ही त्याची रणनीती होती. त्याने त्यांना त्याच निवडीसाठी प्रलोभन देऊन असे केले: देवापासून स्वायत्त व्हा आणि त्याचा अवमान करा. ॲडमच्या प्रलोभनाचे हृदय लूसिफरसारखेच होते. ते फक्त वेगळ्या पद्धतीने मांडले होते. दोघांनी स्वतःसाठी ‘देव’ होणं निवडलं.

सैतान – इतरांद्वारे कार्य करणे

यशयामधील उतारा ‘बॅबिलोनच्या राजा’शी बोलतो आणि यहेज्केल उतारा ‘टायरच्या राजा’शी बोलतो. परंतु दिलेल्या वर्णनावरून हे स्पष्ट होते की ते मानवांशी बोलत नाहीत. यशया मधील “माझी इच्छा” मध्ये देवाच्या सिंहासनाच्या वर आपले सिंहासन ठेवण्याची इच्छा असल्याबद्दल शिक्षा म्हणून पृथ्वीवर फेकलेल्या एखाद्याचे वर्णन आहे. इझेकिएलमधील उतारा एका ‘देवदूताच्या पालकाला’ संबोधित करतो जो एकदा ईडन आणि ‘देवाचा पर्वत’ येथे गेला होता. सैतान (किंवा लूसिफर) अनेकदा स्वतःला मागे ठेवतो किंवा इतर कोणाच्या तरी माध्यमातून. उत्पत्तीमध्ये तो सर्पाद्वारे बोलतो. यशयामध्ये तो बॅबिलोनच्या राजाद्वारे राज्य करतो आणि यहेज्केलमध्ये त्याच्याकडे सोरचा राजा आहे.

लूसिफरने देवाविरुद्ध बंड का केले?

पण लूसिफरला सर्वशक्तिमान आणि सर्वज्ञ निर्माणकर्त्याला आव्हान का द्यायचे होते? तुम्ही तुमच्या प्रतिस्पर्ध्याला पराभूत करू शकता की नाही हे जाणून घेणे हा ‘स्मार्ट’ असण्याचा एक भाग आहे. लूसिफरकडे सामर्थ्य असू शकते, परंतु तरीही त्याच्या निर्मात्याला पराभूत करण्यासाठी ते अपुरे असेल. ज्या गोष्टीसाठी तो जिंकू शकला नाही त्यासाठी सर्वकाही का गमावले? मला असे वाटते की एखाद्या ‘स्मार्ट’ देवदूताने देवाविरूद्धच्या त्याच्या मर्यादा ओळखल्या असतील – आणि त्याचे बंड रोखले असेल. मग त्याने का नाही केले? 

परंतु विचार करा की लूसिफर केवळ विश्वासाने देव त्याचा सर्वशक्तिमान निर्माणकर्ता आहे यावर विश्वास ठेवू शकतो – आपल्याप्रमाणेच. बायबल सूचित करते की देवाने सृष्टी सप्ताहादरम्यान देवदूतांची निर्मिती केली. उदाहरणार्थ, जॉबमधील एक उतारा आम्हाला सांगते:

नंतर परमेश्वर वावटळींतून ईयोबाशी बोलला. तो म्हणाला:

ईयोब ३८:१

“ईयोब, मी पृथ्वी निर्माण केली तेव्हा तू कुठे होतास?
    तू स्वतःला इतका शहाणा समजत असशील तर मला उत्तर दे.

ईयोब ३८:४

…जेव्हा ते घडले तेव्हा पहाटेच्या ताऱ्यांनी गायन केले
    आणि देवपुत्रांनी आनंदाने जयजयकार केला.

ईयोब ३८:७

कल्पना करा की ल्युसिफरची निर्मिती झाली, सृष्टी सप्ताहादरम्यान, विश्वात कुठेतरी संवेदनशील बनले. त्याला एवढेच माहीत आहे की तो आता अस्तित्वात आहे आणि तो स्वत:ला जागृत आहे. तसेच आणखी एक प्राणी असा दावा करतो की त्याने लुसिफर आणि विश्वाची निर्मिती केली आहे. पण हा दावा खरा आहे हे लूसिफरला कसे कळते? कदाचित, हा तथाकथित निर्माता लूसिफरच्या अस्तित्वात येण्यापूर्वीच ताऱ्यांमध्ये अस्तित्वात आला होता. हा ‘निर्माता’ पूर्वी दृश्यावर आला असल्याने, तो (कदाचित) अधिक शक्तिशाली आणि (कदाचित) लूसिफरपेक्षा अधिक ज्ञानी होता. पण नंतर पुन्हा कदाचित नाही. कदाचित तो आणि ‘निर्माता’ दोघेही एकाच वेळी अस्तित्वात आले असावेत. लूसिफर केवळ देवाचे वचन त्याच्यासाठी स्वीकारू शकला की त्याने त्याला निर्माण केले आहे आणि देव स्वतः शाश्वत आणि अनंत आहे. पण त्याच्या अभिमानाने त्याने त्याऐवजी त्याच्या कल्पनेवर विश्वास ठेवणे निवडले.

आपल्या मनात देव

कदाचित तुम्हाला शंका असेल की लूसिफर असा विश्वास ठेवू शकतो की तो आणि देव (आणि इतर देवदूत) दोन्ही नुकतेच अस्तित्वात आले. पण आधुनिक विश्वविज्ञानातील ताज्या विचारांमागे हाच मूळ विचार आहे . कोणत्याही गोष्टीचे प्रमाण चढउतार होते आणि मग या चढउतारातून विश्व अस्तित्वात आले. आधुनिक विश्वविज्ञान सिद्धांतांचे हे सार आहे. मूलभूतपणे, प्रत्येकाने – लूसिफरपासून रिचर्ड डॉकिन्स आणि स्टीफन हॉकिंग्सपर्यंत तुमच्यापर्यंत आणि माझ्यापर्यंत – विश्वासाने ठरवले पाहिजे की हे विश्व स्वयंपूर्ण आहे की निर्मात्या देवाने निर्माण केले आहे आणि टिकवले आहे.

दुसऱ्या शब्दांत, पाहणे म्हणजे विश्वास नाही . लूसिफरने देवाला पाहिले आणि त्याच्याशी बोलले. पण तरीही त्याला ‘विश्वासाने’ स्वीकारायचे होते की देवाने त्याला निर्माण केले आहे. बरेच लोक म्हणतात की जर देव त्यांना फक्त ‘दिसला’ तर ते विश्वास ठेवतील. तथापि, बायबलमध्ये पुष्कळ लोकांनी देवाला पाहिले आणि ऐकले – परंतु तरीही त्यांनी त्याच्या शब्दावर लक्ष दिले नाही. एकटे ‘पाहणे’ कधीच विश्वासात परिणत होत नाही . ते स्वतःबद्दल आणि स्वतःबद्दलचे त्याचे वचन स्वीकारतील आणि त्यावर विश्वास ठेवतील की नाही हा मुद्दा होता. लुसिफरचे पतन याच्याशी सुसंगत आहे.

सैतान आज काय करत आहे?

म्हणून, बायबलनुसार, देवाने ‘वाईट सैतान’ निर्माण केले नाही, तर एक सुंदर, शक्तिशाली आणि बुद्धिमान देवदूत निर्माण केले. गर्वाने त्याने देवाविरुद्ध बंड केले – आणि असे करताना तो भ्रष्ट झाला. तरीही तो त्याचे मूळ वैभव टिकवून आहे. देव आणि त्याचा ‘शत्रू’ (सैतान) यांच्यातील या स्पर्धेत तुम्ही, मी आणि सर्व मानवजात रणांगणाचा भाग झालो आहोत. लॉर्ड ऑफ द रिंग्जमध्ये ‘ब्लॅक रायडर्स’ सारखे भयानक काळे कपडे घालण्याबद्दल सैतानाची रणनीती नाही . तसेच तो आपल्यावर वाईट शाप देत नाही. त्याऐवजी देवाने येशूच्या मृत्यू आणि पुनरुत्थानात केलेल्या मुक्तीपासून तो आपल्याला फसवण्याचा प्रयत्न करतो . बायबल म्हणते म्हणून:

आणि यात आश्चर्य नाही, कारण सैतानदेखील प्रकाशाच्या दूताचे रुप धारण करतो. म्हणून त्याचे सेवकही जर न्यायीपणाच्या सेवकाचे रुप धारण करतात, त्यामुळे त्यात आश्चर्य वाटण्यासारखे काही नाही, त्यांचा शेवट त्यांच्या कार्याप्रमाणे होईल.

२ करिंथकरांस ११:१४-१५

सैतान आणि त्याचे सेवक ‘प्रकाश’ म्हणून मुखवटा घालू शकतात म्हणून आपण अधिक सहजपणे फसलो आहोत. कदाचित म्हणूनच गॉस्पेल नेहमी आपल्या अंतःप्रेरणेविरुद्ध आणि सर्व संस्कृतींच्या विरुद्ध चालत असल्याचे दिसते.